100 χρόνια από τον θάνατο του αναρχοσοσιαλιστή Ferdinand Domela Nieuwenhuis
100 χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τον θάνατο του ολλανδού πρώην θρησκευόμενου και μετέπειτα αναρχοσοσιαλιστή Ferdinand Domela Nieuwenhuis.
Ο Ferdinand Nieuwenhuis γεννήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1846 στο Άμστερνταμ. Σε ηλικία 10 ετών έχασε τη μητέρα του κι ακολουθώντας τα βήματα του πάστορα πατέρα του σπούδασε Θεολογία κι έγινε Λουθηρανός ιερέας για 9 χρόνια.
Στο Harlingen όπου έμεινε για έναν χρόνο, ζυμώθηκε με τους αγώνες των ντόπιων εργατών και στη Χάγη στην ηλικία που σταυρώθηκε ο Ιησούς (33) έχασε την πίστη του, θεωρώντας ότι ο χριστιανισμός απώλεσε την πνευματική του δύναμη υπάγοντας τις «ελεύθερες εκκλησίες» στην κρατική θρησκεία, αντιλαμβανόμενος πλέον ότι είναι προτιμότερο να παλεύεις για αυτόν εδώ τον κόσμο παρά για τον επόμενο. Επίσης η πίστη του είχε κλονιστεί μετά και από τους δύο θανάτους των συζύγων του. Έτσι σταμάτησε τα χριστιανικά κηρύγματα και ξεκίνησε πολιτικές μάχες υπέρ των εργατών δίνοντας πολλές αντιμιλιταριστικές ομιλίες, ειδικά μετά τον Γερμανό-Γαλλικό πόλεμο του 1870/71 και γράφοντας αντιπολεμικά άρθρα σε διάφορες εφημερίδες.
«Μία από τις Δέκα Εντολές του Μωυσή λέει ότι το παιδί πρέπει να τιμά τους γονείς του, αλλά καμία δε λέει ότι οι γονείς πρέπει να τιμούν τα παιδιά τους. Πρέπει να τιμάμε τους γονείς μας αν δεν το αξίζουν; Νομίζω ότι οι γονείς έχουν καθήκον να φροντίζουν τα παιδιά, αλλά αμφισβητώ ότι είναι καθήκον των παιδιών να φροντίζουν τους γονείς τους. Και όταν ένα παιδί ρωτάει: “γιατί με φέρατε στον κόσμο; Δεν σας ζήτησα να έρθω” τι απαντάνε οι γονείς;»
Συντάκτης του περιοδικού του Recht voor Allen το 1881 ήταν ένας από τους ιδρυτές της Σοσιαλδημοκρατικής Ένωσης (SDB). Την ίδια χρονιά ο Καρλ Μαρξ ενημερωμένος από κομμουνιστές που υποστήριζαν τον πρώην πάστορα στις περιοχές τους, του έγραψε επιστολή ικανοποιημένος για τις θέσεις του με δόσεις κριτικής.
Στις 25 Ιουλίου 1886 με αφορμή την απαγόρευση ενός παραδοσιακού παιχνιδιού από τις αρχές. ξέσπασαν βίαια επεισόδια στη συνοικία Jordaan με ουσιαστικότερη αιτία τη φτωχοποίηση και το μίσος των κατοίκων προς την αστυνομία. Με την παρέμβαση του στρατού και τη λήξη της εξέγερσης μετρήθηκαν 26 νεκροί και 136 τραυματίες. Οι σοσιαλιστές θεωρήθηκαν υποκινητές και σφραγίστηκαν αίθουσες όπου έκαναν τις εκδηλώσεις τους στο Άμστερνταμ.
Έτσι το 1887 ο Nieuwenhuis στοχοποιημένος από τις αρχές κατηγορήθηκε για άρθρο κατά της βασιλείας το οποίο εικάζεται ότι δεν είχε γράψει. Αρνούμενος να καταδώσει τον αληθινό συντάκτη καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους στα κρατητήρια της Ουτρέχτης ως κοινός εγκληματίας ξεστομίζοντας τη φράση του συγγραφέα Multatuli «μπορείς να δεις κάτι όμορφο και από τον Γολγοθά» παρομοιάζοντας τις πολιτικές διώξεις της εποχής του με τους πρώτους διωγμούς των χριστιανών.
Όντας ήδη ηγετική φυσιογνωμία στις εργατικές απεργίες αλληλέγγυοι αντέδρασαν με τη δικαστική απόφαση και οργανώθηκαν διαμαρτυρίες σε όλη την Ευρώπη. Τελικά παρέμεινε έγκλειστος για 7 μήνες και με την αποφυλάκισή του επισκέφτηκε εκείνες τις περιοχές που κάποτε κήρυττε ως πάστορας, αυτή τη φορά όμως για να μιλήσει ως κοινωνικός αγωνιστής κι αυτό δεν άρεσε σε όλους. Στο Άμστερνταμ τον υποδέχτηκαν 8.000 εργάτες αλλά στη συγκέντρωση στο Ρότερνταμ βασιλόφρονες (ντυμένοι στο παραδοσιακό πορτοκαλί και καθοδηγούμενοι από μερίδα μεγαλοαστών που τους κέρναγαν αλκοόλ) επιτέθηκαν με πέτρες στην αίθουσα όπου αγόρευε ο Ντομέλα, ο οποίος φυγαδεύτηκε από την πίσω πόρτα. To 1889 στο χωριό Appelscha βγάζει επαναστατικό λόγο κατά της ιδιωτικής ιδιοκτησίας κι ένα χρόνο αργότερα μιλάει μπροστά σε 2.000 εξεγερμένους εργάτες στο Nij Beets.
Εκλέχθηκε στη Βουλή των Αντιπροσώπων στην περιφέρεια Schoterland από αγρότες, τεχνίτες, εμπόρους που είχαν αποκτήσει το δικαίωμα ψήφου λίγα χρόνια νωρίτερα. ‘Ηταν ο πρώτος σοσιαλιστής στο Ολλανδικό κοινοβούλιο.
Ως βουλευτής αντιμετωπίστηκε εχθρικά από τους περισσότερους συντηρητικούς και φιλελεύθερους συναδέλφους του. Απαίτησε τον τερματισμό της αποικιοκρατίας με την ανεξαρτησία των Ολλανδικών Ανατολικών Ινδιών και υποστήριξε δημόσια έργα για την καταπολέμηση της ανεργίας, την κατάργηση των διοδίων, τη δωρεάν παιδεία, την αμειβόμενη άδεια μητρότητας, την απαγόρευση της παιδικής εργασίας, τη δημιουργία ενός «λαϊκού στρατού», την αύξηση του μισθού των δασκάλων, τον διαχωρισμό κράτους κι εκκλησίας, τη βελτίωση του συστήματος των φυλακών, το δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες όπου ήταν ένας από τους λίγους ανθρώπους της SDB που ανησυχούσε πραγματικά για την απελευθέρωση των γυναικών στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης. Ισχυριζόταν ότι επειδή στον γάμο ο άντρας εξουσίαζε τη γυναίκα αυτή έπρεπε να γίνει οικονομικά ανεξάρτητη. Πρότεινε επίσης για μέγιστη εργάσιμη ημέρα 8 ωρών για άνδρες και 6 ώρες για γυναίκες ώστε αυτές να πηγαίνουν νωρίτερα σπίτι για να φροντίζουν την οικογένεια
Όμως το 1895, λίγους μήνες μετά από ένα σοσιαλιστικό συνέδριο στη Ζυρίχη, θα στραφεί εναντίον του κοινοβουλευτισμού φέρνοντας το εξής παράδειγμα:
«Ένας ταξιδιώτης συναντά ένα ογκόλιθο που εμποδίζει ολόκληρο τον δρόμο. Δοκιμάζει να τον σπρώξει αλλά δεν τα καταφέρνει. Έρχεται ένας δεύτερος, ένας τρίτος, ένας τέταρτος ταξιδιώτης και δοκιμάζουν ξέχωρα, αλλά αποδεικνύονται εξίσου όλοι ανίσχυροι. Μαζί κάθονται απογοητευμένοι, μέχρις ότου ένας από αυτούς ρίχνει μια ιδέα: “ο καθένας από μας δεν μπόρεσε να τον κουνήσει, αλλά ας το δοκιμάσουμε όλοι μαζί, ποιος ξέρει, ίσως πετύχουμε. Και ιδού, αυτό που ο καθένας δεν μπορούσε να κάνει μόνος του, με μια ενωμένη προσπάθεια ο ογκόλιθος μετακινείται και οι ταξιδιώτες συνεχίζουν ελεύθερα και ανεμπόδιστα το δρόμο τους. Έτσι κι εσείς είστε αυτοί οι ταξιδιώτες και ο βράχος συμβολίζει τη δυστυχία και τη φτώχεια. Συνεπώς, ενωθείτε! Θα γίνετε μια δύναμη την οποία οι άλλοι δε θα μπορούν να αντεπεξέλθουν και τότε θα κατακτήσετε ψωμί, δικαιοσύνη, ευτυχία και ελευθερία για όλους!»
Στη Β’ Διεθνή σύμπλευσε μαζί με άλλους αναρχικούς για γενικές απεργίες ως απάντηση στους πολέμους και στα εξοπλιστικά προγράμματα. Το 1904 μαζί με συντρόφους, ίδρυσε τον Διεθνή Αντιμιλιταριστικό Σύλλογο με σύμβολο το σπασμένο τουφέκι και πολλούς οπαδούς στις Κάτω Χώρες.
Σα να ήθελε να προβλέψει ότι η παραγωγή κρέατος, η θανάτωση ζώων και η μεταποίηση τους υπό τον καπιταλισμό θα είχαν τη μορφή μιας παγκόσμιας βιομηχανίας με όλες τις οικολογικές συνέπειες, μετέδωσε την άποψη ότι το «Δικαιώματα για όλους» που ισχυρίστηκε, δεν ισχύει μόνο για τον άνθρωπο αλλά και για τα ζώα που έγιναν μέρος του αγώνα του για έναν καλύτερο κόσμο. Έτσι το 1878 έγινε χορτοφάγος.
«Ο άνθρωπος συχνά ξεχνά ότι είναι επίσης μέρος της φύσης. Ποιος όμως από εμάς μπορεί να πει τι είναι σωστό και τι όχι; Η ψείρα, για παράδειγμα, είναι μη αρεστή αλλά έχουμε το δικαίωμα να πούμε ότι θα ήταν προτιμότερο να μην υπήρχε;»
Με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου παρέμεινε αντιμιλιταριστής χωρίς να αποκηρύσσει την κάθε βία.
Εμπνευσμένος από Κροπότκιν και ‘Ενγκελς ακολούθησε σταδιακά όλο και πιο ριζοσπαστικά μονοπάτια απογοητευμένος από το ρεφορμιστικό πλέον SDB. Μετά από έναν σύντομο ενθουσιασμό για τη ρωσική επανάσταση του 1917 απέρριψε τον σοσιαλισμό ως υπερβολικά μονόπλευρο, θεσμικό και υλιστικό και στράφηκε στον αναρχισμό «διότι είδα ότι ο σοσιαλισμός προώθησε μόνο το ήμισυ της απελευθέρωσης του ανθρώπου, προσφέροντας εγγυήσεις ότι δεν θα υποφέρει από την πείνα, αλλά δεν τον έκανε πνευματικά ελεύθερο, καθώς παρέμενε κυρίαρχος πάνω του υπό οποιαδήποτε μορφή». Μεγάλες ομάδες κοινωνικών αναρχικών είχαν εξοικειωθεί με τον σοσιαλισμό και τη σημασία της αυτοοργάνωσης μέσα από τα γραπτά του Domela Nieuwenhuis.
Παρατηρώντας το σχόλασμα μαθητών αναρωτήθηκε:
«…σαν μια ομάδα ζώων που είναι συνήθως κλειδωμένα σε ένα κλουβί και που απελευθερώνονται σε μια δεδομένη στιγμή. Δεν είναι κολακευτικό να συγκρίνουμε το σχολείο με ένα κτηνοτροφείο, αλλά σας ρωτώ, αυτή η σύγκριση είναι εσφαλμένη; Σχολείο και ελευθερία! Μπορούν οι δύο λέξεις να ταυτιστούν;»
Γεννήθηκε πλούσιος σε αστική οικογένεια και πέθανε φτωχός στο Hilversum στις 19 Νοεμβρίου 1919 από τη νόσο του Πάρκινσον.
Η κηδεία του Nieuwenhuis
Στην κηδεία του τρεις μέρες αργότερα, δώδεκα χιλιάδες εργαζόμενοι, άνδρες και γυναίκες από όλη τη χώρα, μέλη αμέτρητων συνδικαλιστικών κι επαναστατικών ομάδων από αστικές και αγροτικές περιοχές, γυναικείες οργανώσεις, μέχρι και αστυνομικοί στάθηκαν στους δρόμους του Άμστερνταμ κατά μήκος της πομπής με πανό και στεφάνια.
Παντρεύτηκε τέσσερις φορές και είχε οκτώ παιδιά.
Στη δεκαετία του 1920, σε ορισμένα χωριά της Friesland, πολλοί ηλικιωμένοι εργάτες αποκαλώντας τον «ús ferlosser» (ο σωτήρας) κρεμούσαν στον τοίχο το πορτρέτο του μειλίχιου σεμνού και πράου ιδεαλιστή, όπως τον χαρακτήριζαν, με σύνθημα:
«Το φως είναι ελεύθερο / Ο ουρανός είναι ελεύθερος / Και η γη επίσης / Για αυτά πρέπει να αγωνιστούμε».
Στις 7 Μαΐου 1925 άνοιξε ένα μουσείο στο Άμστερνταμ προς τιμή του και έξι χρόνια μετά ανεγέρθηκε το άγαλμα του.
Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος στο Άμστερνταμ στις 31 Αυγούστου 1931
Πικ νικ (!) για τα 99 χρόνια από τον θάνατο του Domela
«Αφήστε την αγάπη της ελευθερίας να μας καθοδηγήσει στο μεγάλο έργο για το οποίο θέλουμε να ζούμε, να αγωνιζόμαστε, να υποφέρουμε και ακόμη και να πεθαίνουμε, γιατί χωρίς ελευθερία ο κόσμος είναι χωρίς ήλιο, χωρίς φρέσκο αέρα, χωρίς ζεστασιά, χωρίς φως. Η ζωή δεν είναι ζωή χωρίς ελευθερία, είναι θάνατος και εμείς που εργαζόμαστε για το μέλλον, ας καλλιεργήσουμε το ιδανικό για τη δημιουργία ενός κόσμου στον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν σε μια ελεύθερη κοινωνία.»
«Δεν είναι οι τύραννοι που κάνουν τους λαούς δούλους, αλλά αντίθετα το υπόδουλο πνεύμα του λαού κάνει δυνατή την τυραννία. Στην πραγματικότητα, δεν μπορούμε να λυπούμαστε για τους λαούς που φέρουν το ζυγό της τυραννίας, γιατί δεν αξίζουν άλλη μοίρα.»
Πηγές:
– RON BLOM – In het spoor van Domela Nieuwenhuis; vroeg communisme en radicaal socialisme in Friesland 1907-1935
– Ferdinand Domela Nieuwenhuis – Η ελευθεριακή ανατροφή (Διάλεξη στο Παρίσι [1899]
– Omrop Fryslan
– De Jordaan – tussen taal en beeld
– http://www.esther.museumopsterlan.nl
– isgeschiedenis